Początki powiatu sępoleńskiego. Część II

Wiece ludności polskiej na obszarze ziemi złotowskiej odbywały się w listopadzie i grudniu 1918 r. i dotyczyły wyboru delegatów do PRL w Złotowie oraz delegatów na Sejm Dzielnicowy. Dalsze zgromadzenia na obszarze dzisiejszego powiatu sępoleńskiego miały miejsce w 1919 r. W Sępólnie taki wiec przeprowadzono 15 stycznia, brało w nim udział ok. 1200 osób, w Lutowie 17 stycznia (około 800 osób), w Więcborku 18 stycznia (około 800 osób), w Wałdowie 19 stycznia (około 600 osób), w Wielowiczu 20 stycznia (około 400 osób). Każdy wiec miał z góry określony porządek, m.in. omawiano bieżące sprawy polityczne, wysłuchano sprawozdania z posiedzenia Sejmu dzielnicowego, dokonywano wyboru miejscowych Rad Ludowych, podejmowano rezolucję o przyłączeniu Złotowszczyzny do Polski, a na zakończenie śpiewano pieśni (m.in. pieśń „Rota”, „Serdeczna Matko”). 

W marcu 1919 r. poprzez rozesłaną ankietę chciano dowiedzieć się o działalności organizacji na obszarze ówczesnego powiatu złotowskiego. Po podliczeniu danych stwierdzono, iż działało 8 kółek rolniczych (Lutowo, Sępólno, Więcbork, Kamień Krajeński, Zakrzewo, Stawnica, Święta, Stara Wiśniewka), 7 Towarzystw Ludowych oraz 12 Towarzystw Czytelni Ludowych.

Od 18 stycznia 1919 r. trwały obrady konferencji wersalskiej. Dla Polaków sprawa granicy polsko-niemieckiej była najważniejsza. Stanęła ona po raz pierwszy podczas obrad 28 stycznia 1919 r. Głównymi referentami byli Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski. 12 lutego powołano Komisję ds. polskich na czele z Julesem Cambonem. Oprócz tego od 22 stycznia działała misja specjalna mająca na celu zapoznać się z sytuacją na pograniczu polsko-niemieckim. Polscy przedstawiciele (m.in. Leon Janta Połczyński z Wysokiej – powiat tucholski) zaprezentowali jej wiele dokumentów postulujących włączenie ziem zaboru pruskiego w obszar II Rzeczypospolitej. 12 marca gotów był wstępny projekt granicy północno-wschodniej państwa niemieckiego. Zakładał on włączenie do państwa polskiego m.in. prawie całego Pomorza Nadwiślańskiego (w tym z Prus Zachodnich powiatu złotowskiego) oraz Prus Wschodnich. Projekt został poddany dyskusji na forum Rady Najwyższej. Przeciwny temu projektowi był brytyjski premier Lloyd George. Po wielu tygodniach dyskusji 7 maja przedstawiono Niemcom projekt traktatu pokojowego. Postanowiono, iż Gdańsk zostanie tzw. Wolnym Miastem, a około 60% obszaru dzielnicy Prus Zachodnich ma przypaść Polsce, w tym znaczna część powiatu złotowskiego ze Złotowem. Jednak jak się później okazało projekt ów przeszedł wiele zmian, m.in. wskutek intryg i machinacji premiera Lloyd George’a i księcia Leopolda von Hohenzollerna znaczna część Złotowszczyzny została przy Niemczech. Ostateczny kształt granicy polsko-niemieckiej wypracowano 16 czerwca 1919 r. Rada Najwyższa postanowiła utworzyć wolne miasto Gdańsk, przeprowadzić plebiscyty w czterech powiatach Powiśla, odstąpić Niemcom zachodnią część powiatu złotowskiego (wraz ze Złotowem), cały powiat wałecki, człuchowski i lęborski oraz linię kolejową Piła-Chojnice, jednak miasto Chojnice przypadało Polsce. Przypieczętowaniem tego było ostateczne podpisanie traktatu pokojowego 28 czerwca 1919 r. Jednak jego ratyfikacja opóźniania przez Niemcy miała miejsce dopiero 10 stycznia 1920 r.

Granica pomiędzy Polską a Niemcami na odcinku polsko-niemieckim (powiatu sępoleńskiego) została zawarta w części II traktatu pokojowego w artykule 27 punkcie 7: „(…) linia, która będzie oznaczona na miejscu, a pozostawi w tym okręgu linię drogi żelaznej Piła-Chojnice całkowicie na terytorium niemieckim; stamtąd granica Poznańskiego ku północo-wschodowi aż do krańca występu, który ta granica tworzy mniej więcej o 15 kilometrów na wschód od Złotowa; stamtąd ku północo-wschodowi aż do punktu zetknięcia się rzeki Kamionki z południową granicą powiatu chojnickiego, mniej więcej o trzy kilometry na północny wschód od Gronowa: linia, która będzie oznaczona na miejscu, a pozostawi Polsce następujące miejscowości: Jazdrowo, Lutowo, Lutówko, Witkowo, a Niemcom następujące miejscowości: Buczek Wielki, Szyszkowo, Batorowo, Buk (Nowa Wieś), Gronowo (…)”. Natomiast w artykule 87. podawano, iż komisja graniczna zostanie utworzona 15 dni po wejściu w życie traktatu pokojowego. Komisja miała liczyć 7 członków, z tego 5 reprezentujące państwa sprzymierzone, jedna osoba jako reprezentant Polski i jedna Niemiec. 

 

Warianty granicy polsko-niemieckiej powiatu złotowskiego w latach 1918-1920

 

Informacja o przyznaniu Polsce ostatecznie około 62% prowincji Prus Zachodnich była powodem wielkiego entuzjazmu ludności polskiej, jednak podział ziemi złotowskiej, który nie był zgodny z dążeniami Polaków na tym obszarze spowodował działania organów przedstawicielskich. W związku z tą informacją, Powiatowa Rada Ludowa w Złotowie wystosowała protest datowany na 29 czerwca, w którym wykazywała, iż 2/3 obszaru przyznanego Niemcom zamieszkiwali Polacy. Na 55 miejscowości mających zostać w Niemczech w 38 była przewaga ludności polskiej, a w 17 niemieckiej. Już 30 czerwca w miejscowości Skarpa doszło do zebrania członków PRL na część wschodnią powiatu złotowskiego. Doszło do wyboru nowego wydziału, w skład którego weszli: L. Prądzyński ze Skarpy, jako przewodniczący; ks. Edmund Fittkau i Anton Bierwagen z Kamienia Krajeńskiego, Józef Kutzner z Sępólna, Kabat z Więcborka (ogrodnik) oraz Rybka z Wałdowa. Kolejnym działaniem było powołanie Komisji likwidacyjnej mającej na celu dokonanie podziału zarówno dokumentacji powiatu oraz majątku stałego i ruchomego. Na czele Komisji stanął Jan Koczorowski. Część wschodnią powiatu reprezentowali: L. Prądzyński, ks. Fittkau oraz A. Bierwagen, natomiast część zachodnią: A. Sobierajczyk, P. Panglisz oraz Bindek. 12 lipca 1919 r. postanowiono, iż siedzibą PRL części wschodniej będzie miasto Kamień, natomiast 30 sierpnia 1919 r. wybrano dotychczasowego burmistrza Kamienia Krajeńskiego Teodora Warczaka na komisarza (części wschodniej) przy staroście złotowskim. Wynikało to z tego, iż dotychczasowy delegat Stanisław Sikorski z Chojnic (był delegatem na obszar powiatu chojnickiego i złotowskiego – części wschodniej) słabo angażował się w działalność na rzecz ziemi złotowskiej. Dokonano także wyboru nowego Wydziału części wschodniej do którego weszli: L. Prądzyński, A. Sobierajczyk, T. Warczak, A. Bierwagen i Ryhter. Z pisma z dnia 24 X 1919 r. wynika, iż Teodor Warczak został mianowany tymczasowym delegatem ds. przejęcia ziem przez administrację polską. Natomiast w styczniu 1920 r. został mianowany komisarycznym starostą sępoleńskim. Na podstawie informacji z dnia 9 grudnia 1919 r. dowiadujemy się, iż stolicą przyszłego powiatu sępoleńskiego przejściowo będzie miasto Kamień Krajeński. Komisarz Warczak w piśmie z dnia 11 grudnia 1919 r. informował, iż na burmistrzów miast zamianuje: w Sępólnie Józefa Kutznera kupca, w Więcborku Kabata ogrodnika. Tak kształtowała się działalność cywilna administracji na terenie odstąpionym Polsce.

 

 

Literatura, źródła: 

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku; „Dziennik Bydgoski” za lata 1918-1920 r.; Ziemia złotowska, praca zbiorowa pod red. Wojciecha Wrzesińskiego, Gdańsk 1969; M. Wojciechowski, Powrót Pomorza do Polski 1918-1920. Toruń 1981; Powrót. Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, red. J. Bełkot, M. Wojciechowski, Toruń 1988; J. Zdrenka, Złotów. Na rozdrożu 1918-1922, Złotów 2008; Dzieje Ziemi i powiatu chojnickiego, t. 3, red. J. Knopek, Chojnice 2010; Dzieje Sępólna Krajeńskiego, Sępólno Kraj. 2010; A. Krajna-Wielatowski, Ziemia Złotowska, Poznań 1928.