70. rocznica wyzwolenia terenów powiatu sępoleńskiego

Wycinek „Gazety Pomorskiej” z 1975 r., informujący o 30. rocznicy wyzwolenia powiatu

Ofensywa wojsk radziecko-polskich w ramach operacji wojennej wiślańsko-odrzańskiej rozpoczęła się 10 stycznia 1945 r. i przebiegała na odcinku około 500 km. Na tereny Pomorza nacierał I i II Front Białoruski.

Bydgoszcz, powojenna stolica województwa została oswobodzona 24 stycznia, co pozwoliło na natarcie między innymi w kierunku powiatu sępoleńskiego. Drugie natarcie czerwonoarmistów biegło przez Nakło w kierunku Więcborka. Obrony tych terenów podjęła się 15. łotewska ochotnicza dywizja SS.

W czwartek 25 stycznia 1945 r. wojska radzieckie 47. armii I Frontu Białoruskiego, pod dowództwem gen. majora Franca Pierchorowicza wraz z oddziałami I Armii Wojska Polskiego dotarły do granic powiatu sępoleńskiego. Wówczas zaczęto oswobadzać wioski i miasta w powiecie. W związku z tym, iż często zdarzało się, że walki wyzwoleńcze w danej miejscowości trwały dwa lub więcej dni, daty wyzwolenia były różne w zależności od tego, jak rozciągnięta była miejscowość i jak szybko posuwała się armia radziecka. Pierwsze wioski zaczęto wyzwalać 26 stycznia 1945 r. Wówczas oswobodzono Sośno, Obodowo dwór Komierowo oraz Dębiny i Rogalin,

W tym czasie Niemcy czekali na decyzję o ewakuacji, którą podjęto 26 stycznia. Jednak dla wielu mieszkańców było już za późno. Niemieckie władze powiatu zdołały uciec do Kamienia.

Rankiem 27 stycznia około 5.30, przy 12-stopniowym mrozie wojska czerwonoarmistów wjechały do miasta powiatowego. Wojsko dotarło do rzeki Sępolenki i natarcie stanęło. Pozostałą część Sępólna zajęto 28 stycznia po ściągnięciu prze Rosjan większych posiłków. Miasto powiatowe zostało wyzwolone praktycznie bez walki. Rosjanie obstawili drogi ucieczki Niemcom w kierunku Lutowa i Kamienia.

W tym samym dniu (tj. 27 stycznia) wyzwolono Lutowo, Dziechowo, Radońsk, Karolewo, Wielowicz, Szynwałd, Śmiłowo, Świdwie, Toninek, Tuszkowo, Wąwelno i Sitno. 28 stycznia wyzwolono Sypniewo, Niechorz, Nowy Dwór, Pęperzyn, Runowo Krajeńskie, Suchorączek, Zabartowo, Zboże i Więcbork. Powyższe miejscowości wyzwalała 47. armia I Frontu Białoruskiego. Natomiast tego samego dnia wyzwolono także Olszewkę i Przepałkowo. Dokonała tego 70. armia II Frontu Białoruskiego pod dowództwem gen. płk. W. Popowa. Kolejnym dniem wyzwoleńczym był 29 stycznia. Wówczas wolność uzyskały Iłowo, Jazdrowo, Lubcza, Wiśniewa, Witunia. Miejscowości te wyzwalała 47. armia I Frontu Białoruskiego, natomiast Komierowo 70 armia gen. płk. W. Popowa. Do 29 stycznia włącznie na terenie powiatu sępoleńskiego wyzwolono przeszło 30 miejscowości. Linia walk pod koniec stycznia przebiegała pomiędzy Wałdowem a Sępólnem.

Po kilkunastodniowej przerwie, podczas której wojska rosyjskie dokonały przegrupowania sił oraz zaopatrzyły się w amunicję i prowiant, doszło do decydującej rozgrywki na terenie powiatu. Los nie oszczędził kierownika powiatu Bütowa, który po ucieczce z Sępólna przebywał w Kamieniu Krajeńskim. Na początku lutego postanowił dokonać zwiadu i zorientować się o sytuacji na południowych krańcach miejscowości. Podczas jazdy saniami, które prowadził miejscowy rolnik Rychter, został zastrzelony przez miejscowych cywilów u wylotu miasta.

Sępoleńskie, zgodnie z wydanym zarządzeniem dowództwa rosyjskiego, miała wyzwalać 70. armia II Frontu Białoruskiego. Natarcie zaczęło się 10 lutego 1945 r. Wówczas wyzwolono Wałdowo, Trzciany, Zalesie i Skarpę. 11 lutego oswobodzono Włościbórz, a Witkowo, Małą Cerkwicę, Płocicz i Lutówko następnego dnia.

Na Kamień Krajeński nacierał 3. Gwardyjski Korpus Kawalerii II Frontu Białoruskiego dowodzony przez gen. por. N. Oślikowskiego. Walki o miasto trwały w dniach 11-13 lutego. W komunikacie wojennym z dn. 13 lutego 1945 r., opublikowanym w „Krasnaja Zwiezda”, (gazecie wojennej Armii Czerwonej) czytamy: Na północ i północny zachód od miasta Bydgoszcz nasze wojska kontynuowały natarcie. Nieprzyjaciel stawia ogromny opór i często przechodzi do kontrataków. Na jednym odcinku walk Niemcy w ciągu dnia zorganizowali dwadzieścia kontrataków. Po odparciu tych kontrataków nieprzyjaciela radzieckie oddziały opanowały dużą miejscowość Kamień oraz stację kolejową Ogorzeliny i toczą się boje o 10 km na południe od miasta Chojnice. W ciągu dnia walk zniszczono 2 tysiące niemieckich żołnierzy i oficerów. Spalono i zniszczono 14 czołgów i dział samobieżnych nieprzyjaciela.”

Ostatnimi odbitymi miejscowościami powiatu sępoleńskiego, które cieszyły się wolnością od 13 lutego 1945 r. były Orzełek, Obkas, Dąbrówka oraz Niwy i Jerzmionki (położone wówczas w powiecie chojnickim). Wioski te wyzwalał 3. Gwardyjski Korpus Kawalerii II Frontu Białoruskiego. Natomiast Dużą Cerkwicę wyzwalała 70. armia II Frontu Białoruskiego.

Dla Polaków nastał czas odbudowy zniszczeń wojennych. Z przebiegu walk wiadomo, iż cały obszar powiatu został wyzwolony do 13 lutego. Jednak Wojewódzka Pomorska Rada Narodowa oficjalnie, jako datę wyzwolenia uznała dzień 27 stycznia 1945 roku, co wynikało z tego, iż wówczas wyzwolono Sępólno, stolicę powiatu.

LITERATURA:
APB, Urząd Wojewódzki Pomorski, Protokoły z posiedzeń Powiatowej Rady Narodowej w Sępólnie 1945-1947; Dzieje Sępólna Krajeńskiego, red. Z. Biegański, Sępólno Krajeńskie 2010; W. Stankowski, Niemcy na Pomorzu Gdańskim i Kujawach w latach 1944/1945–1950 (ucieczka, życie codzienne, wysiedlenia), Bydgoszcz 2000; H. J. Wilckens, Kreis Zempelburg [w:] Die Grosse Not. Danzig-Westpreussen 1945, Sarstedt/Han. 1957; „Gazeta Pomorska” z 1975 r.; L. Skaza, Więcbork. Miasto - gmina - ludzie - wydarzenia w latach 1945-1983, Sępólno Krajeńskie 2007; Kronika Szkoły w Witkowie 1945-1975; Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu. Koniec wojny - początek nowej rzeczywistości, red. Z. Biegański, Z. Karpus, Bydgoszcz 2006; Dzieje Kamienia Krajeńskiego i okolic, red. J. Dorawa, T. Fiałkowski, Kamień Krajeński 2009. E. Kosiarz, Wyzwolenie Polski północnej 1945, Gdynia 1967.