Antoni Meller „Jędruś” - dowódca oddziału partyzanckiego

Oddział „Jędrusia”

W 1946 r. na terenie powiatu sępoleńskiego swoją działalność zaznaczył oddział „Jędrusia”. Powstał w maju tegoż roku we wsi Liszkowo, powiecie wyrzyskim. Na jego czele stanął były członek AK na Lubelszczyźnie i zbieg z I Armii Wojska Polskiego Antoni Meller, ps. „Jedruś”. W grupie przez cały okres walki przewinęło się około 40 osób. Wśród nich byli m.in. Emil Cypruś vel Jerzy Lewandowski, ps. „Sowa”; Tadeusz Stasiak, ps. „Grom”; Ludwik Krawiś, ps. „Tygrys”; Tadeusz Smaruj, ps. „Benita”; Leon Pawlikowski, ps. „Ken”. Likwidacja oddziału rozpoczęła się w lipcu 1946 r. Sam dowódca, kapitan Meller, najprawdopodobniej popełnił samobójstwo 28 lipca 1946 r. w Ślesinie koło Nakła. W sierpniu 15 członków grupy oskarżono, a 13 z nich skazano na karę śmierci.

Oddział „Ważnego”

Ostatnią grupą działającą na terenie powiatu był oddział „Ważnego” na czele z dowódcą Kazimierzem Kuśnierzem, ps. „Ważny”. Jego prawą ręką był Wacław Mazur ps. „Malinowski” lub „Kruk”, pochodzący z Dąbrówki. W skład grupy weszło 9 osób. Oddział ulokował się w okolicach lasu lutowskiego i otrzymywał pomoc od miejscowych rolników. Koniec działalności oddziału nastąpił 15 lipca 1946 r. Wówczas niedaleko wsi Elzanowo (powiat człuchowski), podczas obławy zabito Kazimierza Kuśnierza, a Wacława Mazura postrzelono (udało mu się zbiec). Jednak niedługo po tym wydarzeniu pochwycono członków grupy i skazano na kilka lat więzienia, natomiast Tadeusza Sztrekera skazano na karę śmierci i wyrok wykonano przez rozstrzelanie 14 XI 1946 r.

Grupy nieokreślone

Poza wyżej wymienionymi w różnych miejscowościach powiatu znajdowały się grupy o nieokreślonej proweniencji. Na przykład partyzantkę w okolicach Sępólna organizowała m.in. grupa pod przywództwem Edmunda Łosia z Sępólna, który został aresztowany przez UB 2 czerwca 1945 r. Jego oddział tworzyli: Władysław Łoś, Jan Romanowski i Klemens Szczukowski. Zadaniem grupy była wroga propaganda i walka z UB. W sierpniu 1946 r. działała grupa por. Lewandowskiego ps. „Mirek”. Został on zabity w Więcborku. Podczas przeszukania odnaleziono dowód osobisty o nazwisku Jerzy Kamiński ur. w Przemyślu 2 II 1924 r. Jednak czy był to faktycznie dowód osobisty zabitego, trudno potwierdzić. Inną organizacją odnotowaną w sierpniu 1946 r. byli „Powstańcy wojenni”, którzy działali w okolicach Komierowa. Oddział ten liczył 7 osób. W lutym 1953 r. za nielegalną działalność zostali skazani 3 członkowie w Nowym Dworze. Byli to: Edmund Jaworski (5 lat więzienia), Marian Domagała (5 lat więzienia), Andrzej Seruwka (2 lata więzienia).
Niektórzy mieszkańcy powiatu współpracowali nie tylko z oddziałami poakowskimi, ale także z organizacjami konspiracyjnymi. Taką współpracę z organizacją „Wolność i Niezawisłość” nawiązali dwaj mieszkańcy Więcborka. Zwerbował ich, według materiałów WUBP, ks. płk Alojzy Porzyński ps. „Porzuch”. Byli to: właściciel sklepu Jerzy Szczepański ps. „Jerzy” i dentysta Aleksy Roemer. Księdza Porzyńskiego UB aresztowało 24 maja 1946 r. Został skazany na 10 lat więzienia. Karę na mocy amnestii skrócono mu o połowę. W 1951 r. wyszedł z więzienia, a od marca 1957 r. był proboszczem w Kartuzach.

Grupy młodzieżowe

Poza oddziałami, wśród których były osoby pełnoletnie, należy zauważyć, iż działały grupy młodzieżowe (niekiedy dzieci). Na przykład w Runowie Krajeńskim powstał „Tajny Związek Młodzieży”. Grupa ta liczyła 5 osób (członków Związku Młodzieży Polskiej) i działała od maja 1950 r. do lipca 1951 r. Ich działalność polegała na przeprowadzaniu akcji sabotażowych. Do grupy należeli: Benedykt Hinc (dowódca), Henryk Gawin, Bolesław Boch (został zwolniony), Zbigniew Piesik, Jerzy Sznul (został zwolniony).
Inną organizację młodzieżową o nazwie „Walka o Wolność” odnotowano w Więcborku. Organizacja ta działała od 1946 r. do września 1950 r. jej dowódcą był Stanisław Nowak, ps. „Pochu”. Grupa ta prowadziła działalność sabotażową.
W 1950 r. w Więcborku działała także „Tajna Organizacja”. Była to grupa młodzieży, wśród której działał m.in. Edward Ubysz, członek ZHP, mający zaledwie 13 lat.

Cdn.

Źródło:  Materiały z Archiwum Państwowego z Bydgoszczy; IPN - delegatura w Bydgoszczy; Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, red. R. Wnuk, Warszawa-Lublin 2007.