Początki powiatu sępoleńskiego. Część III

Kwestia przejęcia obszarów przyznanych traktatem pokojowym Polsce została ostatecznie uregulowana umową dotyczącą wycofania wojska niemieckiego podpisaną 25 listopada 1919 r., gdzie ustalono osiem stref jednodniowych przekazywania terenu podczas wkraczania Wojska Polskiego. Inkorporacja Pomorza do Polski, po ratyfikacji traktatu w dniu 10 stycznia 1920 r., przebiegała w dwóch fazach: Faza I w dniach 17-23 I 1920 r. i Faza II w dniach 25 I - 4 II 1920 r. Od strony militarnej obszar Pomorza miał objąć tzw. Front Pomorski na czele z generałem Józefem Hallerem oraz Front Wielkopolski z gen. Józefem Dowbór-Muśnickim i to właśnie te odziały zajęły powiat sępoleński. W pierwszej fazie postanowiono przejąć m.in. Toruń (siedzibę województwa 18 I 1920 r.) oraz południową część powiatu sępoleńskiego z Sępólnem i Więcborkiem. Przejmowanie tych obszarów następowało od 23 stycznia. Nasz obszar przejęły oddziały 59. pułku piechoty pod dowództwem płk. Stanisława Wrzalińskiego oraz szwadron ułanów, któremu dowodził płk Władysław Mosiewicz. W fazie drugiej przejmowano m.in. północną część powiatu sępoleńskiego z Kamieniem (dnia 28 stycznia) i dalej Chojnice, Brusy i Hel. Kulminacyjnym punktem były zaślubiny Polski z morzem 10 lutego 1920 r.

Naoczny świadek wjazdu wojska polskiego do Sępólna na łamach „Dziennika Bydgoskiego” tak relacjonował to wydarzenie: „Sępólno. Po długo trwającym wyczekiwaniu doczekaliśmy się nareszcie chwili, w której i dla nas zaświtała jutrzenka swobody. W sobotę 24 [stycznia] krótko po południu pokazali się kwatermistrze. Od nich dowiedzieliśmy się, że dzielnych zuchów naszych oczekiwać możemy około 7 wieczorem. Zawrzało życie w całym miasteczku, każdy był chętny i gotów, aby coś uczynić dla dobra sprawy, dla powagi chwili. Czcigodny nasz ks. proboszcz Grudziński wyszedł wojakom naszym z krzyżem i chorągwiami naprzeciw. Z bijącymi sercami wyczekiwaliśmy, ugrupowani w towarzystwa, na przedmieściu przybycia drużyny naszej. Trąbka i muzyka oznajmiały nadejście chwili. Konwojowany przez naród czcigodny nasz ks. proboszcz wprowadza wojska uroczyście przy pochodniach i dźwiękach muzyki na rynek, a gdy się ugrupowały, wstąpił na przygotowane na rynku, w zieleń przybrane, białym orłem ozdobione wywyższenie i w nader serdecznych, a pełnych głębokich myśli religijnych słowach przemówił do ukochanych z takim upragnieniem oczekiwanych obrońców naszych. Po przemówieniu zaintonowało Towarzystwo śpiewu Lutnia uroczystą pieśń powitalną, następnie w imieniu obywateli sępoleńskich przemówił p. Meissner, dyrektor Banku Ludowego, na temat zmartwychwstania Polski. Dzieci przystrojone odświętnie przystąpiły do pana pułkownika [Wrzalińskiego -T.F.] z pięknymi wierszykami, które wręczając bukiety zadeklamowały z werwą: Celina Jędrzejak oraz Bogdanek Szalajda. Pan pułkownik ze wzruszeniem przyjął te objawy radości z podziękowaniem krótko po żołniersku, ale serdecznie. Nazajutrz jako w niedzielę, odbyła się na rynku o godz. 11 uroczysta msza święta polowa, którą odprawiał kapelan wojskowy ks. Grochowski. W czasie mszy świętej, jakiej wysłuchały tłumy publiczności, śpiewało wojsko uroczyście „Boże coś Polskę”. Po mszy świętej nastąpiła defilada wojsk, która nawet na przypatrujących się innowierców wywarła ogromne wrażenie. Piękne te chwile nie zatrą się tak szybko”. 

 

KONIEC

 

Literatura źródła:

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku; „Dziennik Bydgoski” za lata 1918-1920 r.; Ziemia złotowska, praca zbiorowa pod red. Wojciecha Wrzesińskiego, Gdańsk 1969; M. Wojciechowski, Powrót Pomorza do Polski 1918-1920. Toruń 1981; Powrót. Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, red. J. Bełkot, M. Wojciechowski, Toruń 1988; Dzieje Sępólna i okolic, red. W. Jastrzębski, K-PTK Bydgoszcz 1974.; Zbiory Jana Dorawy.

 

Rada Ludowa dla miasta Kamienia wybrana podczas zebrania w dniu 8 XII 1918 r.

Anton Bierwagen, Urbanowski, Lacki, Hoppe, Gracz, Ziętak, Mollus, Cessa.

Rada Ludowa dla miejscowości Lutówko wybrana podczas zebrania w dniu 11 XII 1918 r.

Ks. prob. Bruski, Murach Augustyn, Olender Sylwester, Betyn Piotr, Martin Karol, Rink Michał, Balin Maciej.

Rada Ludowa dla miejscowości Wałdowo wybrana podczas zebrania w dniu 19 XII 1918 r.

Szpojda, Kulczyk, Miązikawski, Rybka, Gorski, Zborowski, Matysik, Rydzkowski, Vandarowski, Fr. Rytacki, Kloske.

Rada Ludowa dla miejscowości Wilkowo wybrana podczas zebrania w dniu 19 XII 1918 r.

Bolesław Lutowski, Dyks, Szymon Stryszyk, Sylwester Stryszyk, Gackowski, Bąk Jan, Bąk Franciszek, Naja, Zborowski.

Rada Ludowa dla miasta Sępólna, stan na dzień 19 I 1919 r. 

Wł. Gołębiewski, W. Chart, J. Białkowski, Józef Kutzner, Jan Jędrzejak, Łukasz Harazy.

Rada Ludowa dla miejscowości Wielowicz, stan na dzień 20 I 1919 r. 

Krause, Małłek, Kobus, Dorög, Kaczmarek.

Rada Ludowa dla miejscowości Duża i Mała Cerkwica, stan na styczeń 1919 r.

Bartoszek, Tarlach, Chylewski, Bloch, Majewski, Przytarski, Barton, I. Kwasigroch, Rekowski, Hoppe, Jan Sikórski.

Rada Ludowa dla miasta Więcborka, stan w 1919 r. 

Ks. Wilmowski (przewodniczący), ks. Weilandt, Piotrowski, Czarnecki, Ignacy Pankanin, Slaski (?), Młodzik (kowal), Kabat, Jan Masiak, Wilczewski, Kiełczewski, Świniarski, Młodzik Franciszek (kupiec), Nowak Andrzej. 

Rada Ludowa dla miejscowości Zboże, stan w 1919 r. 

Gliszczyński, Borowicz Maria, Musiał, Łoś Józef.