Bolesne przebudzenie, czyli jak wojna wysiadła na dworcu. Część I

Pierwszego sierpnia 1914 roku Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, a 3 sierpnia - Francji. Działania wojenne według optymistów miały trwać kilka miesięcy. Miasta oddalone od linii frontu, takie jak Chojnice, Kamień czy Sępólno, nie powinny ich bezpośrednio odczuć. Ale Chojnice stanowiły ważny węzeł w sieci kolejowej Pomorza. Dzięki temu wojna, mimo że nikt się tego nie spodziewał, z całą swoją brutalnością wkroczyła do miasta przez… dworzec kolejowy. Relacje, zamieszczane w prasie lokalnej w ciągu kilku pierwszych miesięcy konfliktu, znakomicie ukazują, z czym musieli się wtedy zmierzyć mieszkańcy.

 

Walki na wschodzie, na obszarze dzisiejszych Mazur, zaczęły się 17 sierpnia 1914 roku. Szybko, bo już 27 sierpnia, w „Gazecie Toruńskiej” można było przeczytać następującą informację z Chojnic: W ostatnich dniach nadeszły tutaj znaczniejsze transporty rannych z pogranicza Prus Wschodnich. Częściowo umieszczono ich w tutejszym zakładzie św. Boromeusza, a resztę wywieziono ku Pile. Ciężko rannych pozostało tutaj niewielu, natomiast więcej lekko rannych.

Po kilku dniach (3 września) opublikowano kolejną relację, już znacznie bardziej obszerną i szczegółową: 

Po bitwie w Prusach Wschodnich od soboty dzień i noc, jak czytamy w „Gaz. Chojn.” przejeżdżają tutaj pociągi z jeńcami rosyjskimi oraz rannymi niemieckimi, pomiędzy którymi raz po raz napotyka się rannych żołnierzy rosyjskich. Grozę wojny w części chociaż można sobie wyobrazić, skoro się widzi pogruchotane ręce, nogi i twarze. Są to lekko ranni, ciężko rannych pozostawiono bliżej placu boju, ponieważ nie wytrzymaliby dalszego transportu, a iluż pokryła już chłodna ziemia.

Zabrani do niewoli, przeważnie z pospuszczanymi głowami przechodzą od pociągu do pociągu, jakoby wstydzili się swego losu. Rzadko spotyka się, żeby który sprzedawał guziki lub epolety, przeważnie zdobywają je rozmaici, jak naocznie się przekonaliśmy, w ten sposób, że skoro jeńców, szeregowych i oficerów wyprowadzą z pociągu na posiłek, wtenczas po prostu odcinają im odznaki od pozostawionych płaszczów. Ludność cywilna nie tai swej niechęci do jeńców i padają nieraz niesmaczne przytyki. Natomiast z uznaniem można się wyrazić o żołnierzach niemieckich, którzy w jeńcach widzą zwyciężonego, ale godnego przeciwnika. Starają się też dla nich o posiłek. Zdarzył się taki wypadek, że na pewnym dworcu w drodze do Chojnic, żołnierz niemiecki poprosił pewną osobę z pogotowia o kawałek chleba dla Moskala. Na odpowiedź, że dla tych nie ma chleba, poprosił o kawałek dla siebie i zaniósł go jeńcowi. Jedynie co do kozaków opowiadają, że dla tych nie ma pardonu za ich grabieże i okrucieństwa, ale regularnemu wojsku rosyjskiemu plądrowanie jest zabronione. Jest też pomiędzy rannymi i jeńcami dużo rodaków z Królestwa, których żołnierz niemiecki poczęści odróżnia od rodowitych Moskali, traktując ich przyjaźniej.

 

Takie transporty z jeńcami i rannymi szły przez Chojnice nieustannie. Dwudziestego piątego października prasa donosiła: Przez dworzec tutejszy przejeżdżał pociąg sanitarny z 260 rannymi, których transportowano do Szczecina. To samo 5 listopada: W tych dniach przejeżdżały tutaj nocą pociągi ze znaczną liczbą rannych, pomiędzy którymi znajdowali się także Moskale. Ponieważ nie donoszono o większej bitwie na pograniczu wschodnio-pruskim, więc są to niezawodnie ranni, których przewożą z lazaretów na Wschodzie w głąb Niemiec. 

Jeżeli tylko pojawiała się taka możliwość, rannych umieszczano bezpośrednio w chojnickich szpitalach. Na początku września znajdowało się w nich około 360 żołnierzy, w tym kilkudziesięciu z ciężkimi ranami. Ciała zmarłych grzebano na cmentarzu przy drodze do Brus. Zasłużeni w boju otrzymywali medale. Na przykład w październiku dwóch pacjentów otrzymało Krzyż Żelazny: feldwebel Mittke z Przechlewa w powiecie człuchowskim i pewien szeregowiec, biedak, który nawet o tym nie wiedział, gdyż leżał nieprzytomny.

Po ledwie kilku tygodniach od rozpoczęcia walk chojniczanie naocznie i bardzo brutalnie przekonali się, jak wygląda prawdziwe oblicze wojny. Cierpienie i strach przejeżdżały przez miasto, zatrzymywały się na dworcu, wreszcie zostały tu na dłużej – w szpitalach. Ale wojnie to było za mało. Dlatego po Chojnicach niebawem zawitała też do Kamienia i Więcborka – lecz o tym już w kolejnej części.