Jubileusz kamieńskiej szkoły podstawowej (1967-2017), cz. I

Kamień Krajeński uzyskał prawa miejskie na mocy przywileju lokacyjnego z 11 lutego 1359 r. Ów dokument nie podaje żadnej informacji o szkole i uczniach. Pierwsze dane o funkcjonowaniu placówki szkolnej w Kamieniu pochodzą z połowy XVII wieku: Archidiakon pobierał z stołowych dóbr biskupich dochody na dwóch wikarych i nauczyciela, który miał uczyć 30 dzieci gramatyki łacińskiej, pełniąc zarazem obowiązki dzwoniarza i organisty. Na podstawie tej informacji można przypuszczać, iż w mieście była, wzorem innych miejscowości, tzw. szkoła parafialna, a dzieci uczyły się w kościele lub w salce parafialnej. Wiadomo również o istnieniu nauczyciela. Był nim „rektor Adam”. W innym miejscu materiały źródłowe potwierdzają istnienie w XVII-wiecznym Kamieniu tzw. niższego seminarium duchownego dla 4 kleryków. 

Kolejne informacje o szkole przekazuje Otto Goerke w swoim dziele „Der Kreis Flatow” (Powiat Złotowski). Według tych danych w XIX wieku w Kamieniu funkcjonowały dwie szkoły: jedna katolicka i jedna ewangelicka. Obydwie placówki były jednoklasowe. W 1826 r. do szkoły katolickiej uczęszczało 40 chłopców i 31 dziewcząt. Ze względu na zły stan budynku szkoła ta została rozebrana, a nową wybudowano w 1846 r. i rozbudowano w 1886 r. Natomiast szkołę ewangelicką pobudowano po 1854 r. W szkole katolickiej w 1833 r. nauczał Jakub Sphon, od 1837 r. nauczyciel (-) Zender, a od 1874 r. pedagodzy: (-) Schlum, (-) Pawłowski i (-) Lougear. W szkole ewangelickiej uczyli: Edward Heinrich, (-) Rose, August Herman i Gustaw Strey. W 1886 r. do szkoły katolickiej uczęszczało 205 dzieci, które uczyło trzech nauczycieli. Wśród uczniów było m.in. dwunastu Żydów. Jedenaście lat później (1897 r.) do szkoły uczęszczało 202 uczniów, których nauczało trzech nauczycieli. Do momentu odzyskania niepodległości w 1918 r. sytuacja w kamieńskim szkolnictwie zasadniczo nie uległa zmianie.

W 1920 r. administracja polska przejęła tereny powiatu sępoleńskiego z rąk niemieckich. Dopiero wówczas możliwe było wprowadzanie zmian. Tereny miasta i okolic podlegały pod rejon szkolny z siedzibą w Sępólnie. Inspektorami szkolnymi w latach 1920-1939 byli: ks. Edmund Fittkau z Kamienia, od kwietnia 1920 r. funkcję tę pełnili naprzemiennie Józef Sowiński oraz Edward Rochon.

Według informacji zawartych w spisie majątku z kwietnia 1922 r. w Kamieniu istniały dwie szkoły miejskie: jedna trójklasowa powszechna szkoła katolicka dla 120 dzieci oraz jedna jednoklasowa powszechna szkoła ewangelicka dla 70 dzieci. Spis majątku miejskiego z 1934 r. także informuje o dwóch szkołach w mieście. Z tym, że zamiast szkoły ewangelickiej, która została zlikwidowana w 1928 r., uruchomiono w 1931 r. 7-klasową Prywatną Szkołę Powszechną dla dzieci zamiejscowych im. św. Królowej Jadwigi prowadzoną przez Zakon sióstr Elżbietanek w Kamieniu. Kierowniczką szkoły była siostra Metella Madej. Należy dodać, iż poza szkołami istniała w Kamieniu ochronka (przedszkole) im. Św. Józefa. Przedszkole znajdowało się przy ul. Dworcowej w domu sióstr elżbietanek. Natomiast 8 grudnia 1924 roku poświęcono nową ochronkę dla dzieci przy ulicy Sępoleńskiej 2. 

W 1939 r. wybuchła II wojna światowa. Po zajęciu terenów Kamienia i okolic nastał czas aresztowań nauczycieli. Nauczyciele ze szkoły powszechnej w Kamieniu ocaleli. Kierownik wyjechał do Generalnego Gubernatorstwa, a pozostali ukrywali się. Jeden z nauczycieli pracował w miejscowym młynie. W latach okupacji wszystkie kamieńskie szkoły zostały zlikwidowanie i powołano tylko jedną niemiecką szkołę powszechną z obowiązkowym wykładowym językiem niemieckim. Nowi nauczyciele byli Niemcami przybyłymi z głębi kraju lub zostawali nimi volksdeutsche. Naukę prowadziły również tzw. siły pomocnicze. Władze okupacyjne zwolniły także cały polski personel pomocniczy, tj. woźnych szkolnych i sprzątaczki. Funkcje te przejmowali miejscowi Niemcy lub volksdeutsche. Jedną z nauczycielek w kamieńskiej szkole powszechnej była Niemka Waltraudt Wróbel.

Szkoły powiatu sępoleńskiego podlegały powiatowemu urzędowi szkolnemu na czele z radcą szkolnym. Na czele szkół powszechnych o ośmiu klasach stał Rektor. W Kamieniu i gminie nie było takich szkół. Szkołą w Kamieniu kierował tzw. Hauptlehrer. Od roku szkolnego 1941/1942 zostały wprowadzone tzw. Hauptschule, tj. szkoły główne, które miały zastąpić szkoły średnie niższego stopnia. Szkoła tego typu znajdowała się także w Kamieniu. 

Zakończenie działań wojennych pozwoliło na obliczenie strat osobowych w pomorskim szkolnictwie. Na początku września 1939 r. zatrzymany został powiatowy inspektor szkolny Edward Rochon, który był przetrzymywany w Zakładzie św. Anny w Kamieniu Krajeńskim. Później został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, gdzie zmarł. Nauczyciele przedwojennej szkoły powszechnej w Kamieniu przetrwali okres okupacji szczęśliwie, natomiast ponieśli śmierć m.in. kierownicy szkół z gminy Kamień: w Płociczu - Jan Wojciech, w Witkowie - Walerian Jarmark, w Dąbrowie - Stanisław Półrolniczak.

 

 

 

 

 

 

 

 

Cdn.