Referendum Ludowe na terenie powiatu sępoleńskiego w 1946 r. (cz. II)

Plakat ze słynnego sfałszowanego referendum ludowego w 1946 roku „3 x TAK”

Podczas głosowania ludowego teren powiatu był podzielony na 19 obwodów głosowania, z których 7 było silnie zagrożonych, 4 średnio, a 8 słabo. Po analizie sytuacji w terenie stwierdzono, iż podczas głosowania ludowego potrzebna była ochrona w liczbie 336 członków MO, ORMO, KBW, UB i WP.

Głosowanie referendalne odbyło się 30 czerwca 1946 r. i trwało od godziny 7.00 do 21.00. Najwięcej głosów społeczeństwo pomorskie oddało przed południem. Na terenie powiatu sępoleńskiego, według danych z godziny 17.00 swój głos oddało około 95% uprawnionych.

Podczas głosowania niektórzy członkowie komisji nakłaniali głosujących do głosowania niezgodnego z intencją obozu rządzącego, tj. Bloku Demokratycznego. Przypadek taki odnotowano m.in. na terenie powiatu. Jednym z członków obwodowej komisji był działacz PSL Teodor Gola, który zachęcał, aby głosować „Nie” na pierwsze pytanie odnoszące się do zniesienia senatu.

Według oficjalnych ogólnopolskich wyników ogłoszonych 12 lipca 1946 r. uprawnionych do głosowania w całym kraju było 13 160 451 osób, z których wzięło udział w głosowaniu 11 857 986 (90,1%). Głosów ważnych oddano 97, 2%, a nieważnych 2,8%. Na pierwsze pytanie „Tak” głosowało 68% obywateli, „Nie” - 32%. Na pytanie drugie „Tak” zagłosowało 77,2% uprawnionych, „Nie” - 22,8%. Na pytanie trzecie „Tak” odpowiedziało 91,4% głosujących, „Nie” - 8,6%.

Oficjalne wyniki głosowania dla powiatu sępoleńskiego prezentowała regionalna prasa. Na terenie powiatu zamieszkiwało 15 542 osoby uprawnione do głosowania. Frekwencja wyborcza wyniosła 92%. Na pierwsze pytanie „Tak” odpowiedziało 76% głosujących, na drugie pytanie „Tak” odpowiedziało 83%, natomiast na trzecie pytanie „Tak” odpowiedziało 98% oddających swój głos.

Badania przeprowadzone już po 1989 r. wskazały, iż wyniki te nie odpowiadały prawdzie. Fałszerstwa miały różne formy. Przy głosowaniu aktywnie uczestniczyli funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, którzy pilnowali urny, a następnie wymieniali lub przerabiali głosy w drodze z komisji obwodowych do okręgowych. W rzeczywistości poziom poparcia dla opozycji (nie tylko dla PSL, ale też i dla radykalniejszych ugrupowań) był znacznie wyższy, referendum zostało sfałszowane.

Prawdziwe wyniki głosowania ludowego zachowały się i zostały ujawnione po 1989 r. Według nich frekwencja wyborcza na terenie powiatu sępoleńskiego wyniosła 90,4%. Na pierwsze pytanie „Tak” odpowiedziało zaledwie 19,2% głosujących. Na drugie pytanie „Tak” odpowiedziało 27%, natomiast na trzecie „Tak” odpowiedziało 47,8% osób.

Najmniejsze poparcie w Referendum Ludowym władza ludowa uzyskała w północno-zachodniej części województwa (w tym w powiecie sępoleńskim) oraz w części wschodniej. Przyglądając się frekwencji, największa ilość uprawnionych do głosowania poszła do urn w 8 powiatach województwa pomorskiego, w tym w powiecie sępoleńskim. Frekwencja wynosiła tam ponad 90%.

Przedstawiciele władzy wojewódzkiej sami zauważyli niezadowolenie mieszkańców po głosowaniu referendalnym. W sprawozdaniu wojewody pomorskiego z lipca 1946 r. czytamy: „(…) Niepodanie wyników głosowania bezpośrednio po obliczeniu w poszczególnych obwodach zaskoczyło społeczeństwo, które ogłoszono później, ogólne wyniki przyjęło z rezerwą”.

Wyniki referendum z jednej strony ukazały słabość PPR i pośrednio doprowadziły do tego, że partia ta straciła zainteresowanie walką wyborczą w warunkach demokratycznych. Z drugiej jednak strony, pokazały, że PPR, będąca w istocie partią całkowicie zależną od Moskwy, nieistniejącą w polskiej tradycji politycznej, w ciągu kilku lat zdołała skłonić do głosowania na siebie około 30% Polaków. Niestety, poparcia nie uzyskano w pełni demokratycznymi formami politycznymi. Wymuszano je drogą perswazji i stwarzaniem możliwości błyskawicznego awansu dla różnych grup społecznych, ale również środkami przymusu, presji czy nawet terroru i w znacznej mierze dzięki stworzeniu wspólnego bloku z koncesjonowaną PPS, to jednak należy taki wynik uznać za pewien sukces polityczny nowej władzy. Przeciw fałszerstwom protestowali Mikołajczyk oraz przedstawiciele USA i Wielkiej Brytanii, propaganda „bloku” wykorzystała to nazywając przywódcę PSL zdrajcą, pozwalającym mieszać się obcym mocarstwom w sprawy Polski.

Źródła i literatura:

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Komitet Wojewódzki i Powiatowy PPR 1945-1948; Wojewódzki Urząd Informacji i Propagandy w Bydgoszczy 1945-1948, Oddział Powiatowy w Sępólnie; K. Churska-Wołoszczak, Referendum Ludowe i wybory do sejmu ustawodawczego w województwie pomorskim (1946-1947), Bydgoszcz-Gdańsk 2014; R. Kozłowski, Wyniki referendum z 30 czerwca 1946 roku w województwie pomorskim, [w:] „Zapiski Historyczne” 1994; Z polityki terroru. Głosowanie ludowe z 30 czerwca 1946 r. w raportach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (wybór dokumentów), Opracowanie i wstęp T. Kisielewski, M. Strzelecki, Bydgoszcz 2000; Wybory i referenda w PRL, pod red. S. Ligarskiego i M. Siedziako, Szczecin 2014; C. Osękowski, Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa 2000; „Ziemia Pomorska” nr 179/1946; „Trybuna Pomorska” nr 154/1946; http://muzeumhw.pl/old_site/1/4/11/Eksponaty-Wybrane-eksponaty.