„W imię Pańskie Amen. Ponieważ rozumie się, że ze wszystkich rzeczy należy pamiętać bardziej o sprawach Bożych, niż o ludzkich, z tego powodu my Jarosław, z Bożej Opatrzności Arcybiskup Świętego Kościoła Gnieźnieńskiego, chcemy (…), na ile możemy z Bożą pomocą (…) Tomaszowi dziedzicowi Radzimia i jego potomkom, naszą i wymienionego Kościoła własność nazywaną powszechnie Wawrzyszkowo, położoną w okręgu nakielskim (…), przekazujemy mu ją do lokowania, jako miasto na prawie chełmińskim, dając mu wójtostwo w tym mieście z niżej napisanymi prawami za pewną ilość pieniędzy. (…) Przyznajemy ponadto tym samym obywatelom miejsce do fundowania kościoła, przydzielając wymienionemu kościołowi cztery łany wolne na utrzymanie rektora tego kościoła, dane na wieczne czasy. (…) Prócz tego dla ulepszenia samego miasta dajemy obywatelom dziesięć łanów wolnych, z wolnego prawa i dziesiątego łanu wójta, a następnie z wolnych łanów będzie lokowane miasto i plac miejski… Zachowujemy także obszar do zbudowania dworu i zamku, a dla nas i naszych następców dziesięć mórg poza miastem. (…) Potwierdzamy ponadto, że wcześniej niż za cztery lata, co roku, my będziemy zobowiązani wypłacać czterdzieści, a wójt dwadzieścia marek toruńskich na utrzymanie fosy i obwarowanie wymienionego miasta (…).

Działo się to w Brześciu [Kujawskim] nazajutrz po święcie Scholastyki [obchodzone 10 lutego] to jest w 1359 roku, w obecności szacownych mężów, Jana – dziekana gnieźnieńskiego, uczonego Alberta – dziekana wrocławskiego, Mikołaja – archidiakona krakowskiego, Przeczsława – prepozyta Kościoła św. Grzegorza w Gnieźnie, kanoników wymienionego Kościoła Gnieźnieńskiego oraz skarbnika Bartłomieja i podskarbiego Macieja (…). Napisano ręką Mikołaja plebana w Zdunach, sekretarza naszego dworu [arcybiskupiego]”.

Akt nadania był na tyle podniosłym faktem, iż król Kazimierz Wielki 25 czerwca 1360 r. w Łowiczu potwierdził nadania dla miasta. W myśl tegoż dokumentu mieszkańcy Kamienia byli zwolnieni ze świadczeń na rzecz państwa, a ziemie należące do miasta przeszły we władanie abpa Jarosława Skotnickiego herbu Bogoria. W dokumencie lokacyjnym postanowiono, iż miasto powinno wybudować zamek (przetrwał do początku XVIII w.) oraz mury miejskie. Fragment murów przetrwał do naszych czasów. Odtąd miasto było wyłącznie pod jurysdykcją Kościoła. Kazimierz Wielki zmienił także nazwę Wawrzyszkowa na Kamień.

W okresie staropolskim miasto było siedzibą ogromnego Archidiakonatu Kamieńskiego (od 1512 r.) oraz Kapituły Kolegiackiej Kamieńskiej (od 1651 r.). W latach zaborów (1772-1920) Kamień nosił nazwę „Kamin” i został włączony w 1918 r. do powiatu złotowskiego. W tym czasie do miejscowości przybyli pierwsi mieszkańcy wyznania mojżeszowego i ewangelickiego, którzy rozwinęli handel i rzemiosło. Po 148 latach zaboru pruskiego Kamień oficjalnie został przejęty przez władze polskie dnia 28 stycznia 1920 r. Lata 20-lecia międzywojennego nadal pozwoliły na wielokulturowość miasta. 

Historia Kamienia jest obszerna, dlatego poniżej przedstawiamy kalendarium, w którym zamieszczono najważniejsze wydarzenia związane z historią miejscowości. 

 

Pocztówki Kamienia Krajeńskiego z pierwszej połowy XX  wieku

 

VIII/IX – XI/XII – istniała osada nad północno-zachodnim brzegiem j. Mochel

1107 – pierwsza źródłowa wzmianka o grodzie „Camen” znajdującym się w okolicach dzisiejszego miasta

1225 – książę Władysław Odonic dokonał zapisów majątkowych na Krajnie i w dokumencie pierwszy raz wymienił gród Camen

26 X 1237 – w dokumencie księcia pomorskiego Świętopełka wymienia się osady: Mochle, Orle i Kruszewo znajdujące się w okolicach dzisiejszego miasta

1339 – najazd Krzyżaków na wieś Wawrzyszkowo (późniejszy Kamień)

1343 – pokój w Kaliszu pomiędzy Królestwem Polskim a Państwem Krzyżackim, rzeka Kamionka stała się granicą państwową

13 VI 1343 – dokument potwierdzający przynależność wsi Wawrzyszkowo do arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława

1347 – najazd wsi Wawrzyszkowo przez biskupa z Kamienia Pomorskiego (położonego nad morzem)

11 II 1359 – Brześć Kujawski: abp gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki wieś Wawrzyszkowo przeniósł z prawa polskiego, lokując miasto Kamień na prawie niemieckim; założenie Parafii w mieście

26 VI 1360 – Łowicz: król Kazimierz Wielki potwierdza nadane prawa miejskie przez arcybiskupa Skotnickiego

1360 (około) – powołano kasztelana kamieńskiego (arcybiskupiego) obok kasztelana nakielskiego (królewskiego)

1365-1367 – budowa murów miejskich

1372 – prawdopodobnie ukończono budowę murowanego kościoła

7 IV 1385 – abp Bodzęta na prośbę wójta miasta Hermana Templina odnowił w Dużej Cerkwicy przywilej lokacyjny dla Kamienia

6 VIII 1409 – najazd i spalenie miasta przez Krzyżaków z Człuchowa i Tucholi

1413-1414 – najazdy miasta przez Krzyżaków

1422 – najazd miasta i spalenia zamku przez Krzyżaków

1455 /1456/1457/1460/1462 – najazdy Krzyżaków na miasto

6 VI 1457 – miasto wystawiło 3 pieszych dla obrony Malborka

20 X 1512 – powołano Archidiakonat Kamieński

1522 – wojska niemieckie spustoszyły miasto i spaliły zamek

1565 – istniał młyn trójkołowy nad rzeką Kamionką

17 VI 1578 – potwierdzono przywilej lokacyjny miasta z XIV wieku

1578 – prawdopodobnie poświęcono nowy kościół katolicki

1597 – wydano nowy przywilej dla miasta (zwiększał grunty miejskie, nadawał prawo warzenia piwa, zakazywał osiedlania się w mieście protestantów i Żydów)

1580 – miasto liczyło około 725 mieszkańców

26 IX 1619 – miał miejsce synod duchowieństwa Archidiakonatu Kamieńskiego pod przewodnictwem arcybiskupa Wawrzyńca Gembickiego

1648 – powstał browar przy rzece Kamionce na terenie dworskich sadów

9 I 1651 – powołano Kapitułę Kolegiacką Kamieńską (liczyła 4 prałatów i 8 kanoników)

1653 – istniała przy kościele szkoła parafialna (uczył rektor Adam)

1709-1711 – epidemia na Krajnie; siedzibę Archidiakonatu z Kamienia przeniesiono do Dużej Cerkwicy

1720 – miasto liczyło 230 mieszkańców; wydano zgodę na urządzanie 7 jarmarków w roku

1720-1723 – wybudowano nowy kościół katolicki

1725 – utworzono folwark Kamień

13 IX 1772 – miasto zostało przejęte przez władzę pruską

27 IX 1772 – powołano urząd burmistrza z magistratem

1772 – miasto liczyło 330 mieszkańców

1773 – powołano powiat kamieński

1802 – założono cmentarz żydowski (kirkut) przy ul. Chojnickiej

1807 – właścicielem miasta został francuski marszałek Mortier

1809 – wybudowano synagogę na ul. Przykop

1810 – zniesiono Kapitułę Kolegiacką Kamieńską (formalnie istniała do 1820 r.)

1812 – zbudowano nowy most drewniany na ul. Chojnickiej

1818 – zlikwidowano powiat kamieński (miasto włączono do powiatu złotowskiego) 

1822 – zniesiono Archidiakonat Kamieński

1/2 V 1822 – pożar miasta (spłonęło: 101 domów, 84 chlewy, 22 stodoły; 655 osób na 696 straciło cały dobytek)

1826 – w mieście istniała jednoklasowa szkoła katolicka

1828 – założono pierwszą aptekę w mieście

X-XII 1831 – na cholerę zachorowało 26 osób i tyle samo zmarło 

1831-1839 – w mieście istniał pruski sąd miejski

1833 – pobudowano plebanię katolicką, murowaną

23 IX 1845 – pożar w mieście (spłonęło: 36 stodół i 5 obór)

1846 – oddano do użytku nową szkołę katolicką (na dzisiejszej ul. Mickiewicza)

1848 – założono Kurkowe Bractwo Strzeleckie

11/12 XII 1850 – pożar w mieście (spłonęło: 18 stodół, 3 obory, 15 szt. bydła)

1852 – zlikwidowano cmentarz przykościelny katolicki i założono nowy (na ul. Dworcowej), 

1854 – zbudowano szkołę ewangelicką na ul. Sępoleńskiej

1856 – zaczęto brukować ulice miejskie

1858 – zbudowano na rynku studnię o głębokości 50 stóp

1861-1865 – dobudowano do kościoła katolickiego nawę poprzeczną (transept)

1 III 1861 – powołano urząd pocztowy

1862 – założono cmentarz ewangelicki

12 IV 1863 – poświęcono kaplicę ewangelicką przy ul. Głównej

29 II 1864 – powołano ewangelicką gminę wyznaniową z siedzibą w Kamieniu

13 VII 1866 – epidemia cholery, zmarło 69 osób

X 1866 – założono Zakład św. Elżbiety

1886 – rozbudowano szkołę katolicką

12 VIII 1887 – pożar w mieście (spłonęło 10 stodół)

1892-1894 – wybudowano linię kolejową

3 VI 1894 – założono Straż Ogniową

19 VII 1899 – konsekrowano nowy kościół ewangelicki przy ul. Głównej (powstał w miejsce kaplicy)

1902 – oddano nowy magistrat przy ul. Głównej

5 VI 1905 – po chorobie zmarł kamieński lekarz dr Franciszek Rogala

18 VII 1905 – oddano do użytku Zakład św. Anny

1910 – powstało Kółko Rolnicze

1912 – wybudowano nowy młyn przy ul. Chojnickiej (w miejsce starego)

1913 - rozbudowano Zakład św. Anny

28 I 1920 – władzę w mieście z rąk pruskich przejął burmistrz Wojciech Karzycki

I 1920 – przemianowano nazwę miasta z „Kamin” na „Kamień Pomorski”

1921 - miasto liczyło 1504 mieszkańców, Folwark Kamień 204 mieszkańców

26 VIII 1921 – Rada Miejska uchwaliła nowy herb miasta

1 IV 1927 – obszar folwarku Kamień włączono w granice miasta

X 1927 – poświęcono 2 nowe dzwony kościoła katolickiego

21 VII 1928 – przez miasto przejeżdżał prezydent II Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki

1931 – miasto liczyło 1851 mieszkańców

1931 – uruchomiono „Prywatną Szkołę Katolicką im. św. Królowej Jadwigi” 

1 IV 1938 – odłączono od miasta kolonię Dąbrowa

I 1939 – miasto liczyło 1497 mieszkańców

1 IX 1939 – wybuch II wojny światowej; miasto zostało zajęte przez wojska Wehrmachtu do godz. 9.00

13 II 1945 – miasto zostało wyzwolone spod okupacji niemieckiej przez wojska radziecko-polskie

28 II 1945 – w mieście powołano władzę wykonawczą i uchwałodawczą

14 III 1945 – uruchomiono Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny

III 1945 – powołano Komisariat Milicji Obywatelskiej

4-15 IV 1945 – uruchomiono szkołę powszechną i przedszkole

V 1945 – miasto liczyło 789 mieszkańców

VI 1945 – powołano Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska”

19 VI 1945 – odbył się pierwszy targ po wojnie

20 VI 1945 – uruchomiono elektrownię miejską

23 XI 1945 – ks. Franciszek Rydziewski (przedwojenny proboszcz) ponownie objął Parafię w Kamieniu

3 V 1946 – otwarto świetlicę miejską

1946 – otwarto Obwodowy Ośrodek Zdrowia przy ul. Głównej

1948 – rozpoczęto rozbiórkę wypalonego kościoła ewangelickiego; urządzono skwer na rynku miejskim; założono drużynę piłki nożnej

1949 – przebudowano most na rz. Kamionce (z drewnianego na betonowy)

1951 – w mieście były 4 lampy uliczne (na ulicach: Poległych w Radzimiu, Strzelecka, Przykop, Chojnicka)

1951 – powstał Ośrodek Maszynowy

1953 – założono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną

1 IV 1954 – uruchomiono nową aptekę

1954 – miasto liczyło 1512 mieszkańców

15 IX 1955 – kamieński chór „Lutnia” uczestniczył w centralnych Dożynkach w Warszawie

1957 – w miejsce ruin po kościele ewangelickim urządzono zieleniec

1958 – poświęcono 2 nowe dzwony w kościele katolickim (poprzednie Niemcy zarekwirowali w czasie wojny)

1961 – miasto stało się siedzibą dekanatu kamieńskiego 

1961 – peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (w ramach obchodów 1000-lecia państwa polskiego)

1963 – powstał Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych w Zakładzie św. Anny

1964 – oddano do użytku „Agronomówkę”, park miejski i plac zabaw; miasto liczyło 1662 mieszkańców

1 XI 1964 – ponownie erygowano Kapitułę Kolegiacką Kamieńską

1965 – powstał Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci w Zakładzie św. Elżbiety

1966 – powołano Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej

4 IX 1967 – oddano nową szkołę przy ul. Jeziornej (dzisiejszej Szkolnej)

1 IX 1969 – oddano do użytku salę gimnastyczną przy szkole podstawowej

1 VII 1970 – oddano Dom Kultury

1970 – zaczęto stawiać domki campingowe w lasku nad j. Mochel

1 IX 1973 – powołano Zbiorczą Szkołę Gminną 

1 V 1975 – oddano nowy Ośrodek Zdrowia przy ul. Sępoleńskiej

1976 – za dworcem kolejowym oddano piekarnio-ciastkarnię, wytwórnię wód gazowanych i rozlewnię piwa 

21 IX 1977 – zarejestrowano stowarzyszenie Ludowy Klub Sportowy „Kamionka”

14 X 1978 – szkole podstawowej nadano imię „I Armii Wojska Polskiego”

1980 – oddano do użytku korty tenisowe

1982 – miasto liczyło 1598 mieszkańców

1985 – oddano nową Remizę Strażacką dla OSP

12 X 1988 – szkoła podstawowa otrzymała sztandar

13 XI 1988 – oddano do użytku nowy urząd miejski (obecnie funkcjonujący)

IV 1989 - peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej

12 XI 1989 – otwarto stadion miejski przy ul. Chojnickiej

1990 – miasto liczyło 2050 mieszkańców

29 XII 1990 – otwarto nowy Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny przy ul. Głównej

IV 1990 – powołano Posterunek Policji

1 V 1992 – utworzono Dekanat Kamieński (w nowych granicach)

6 V 1995 – kamieńska jednostka OSP otrzymała sztandar

30 VI 1996 – oddano Przychodnię Zdrowia przy ul. Wyspiańskiego

1 IX 1999 – utworzono Publiczne Gimnazjum 

1 IX 2002 – powołano Zespół Szkolno-Przedszkolny Szkoły Podstawowej i Przedszkola Samorządowego

2003 – Publiczne Gimnazjum otrzymało imię „Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego”

26/27 VII 2008 – nad j. Mochel odbyła się XIV Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży w sportach letnich (piłka siatkowa)

14 X 2008 – oddano halę gimnastyczną Publicznego Gimnazjum

30 IX 2008 – miasto liczyło 2365 mieszkańców

11 II 2009 – 11 II 2010 obchody 650-lecia nadania praw miejskich

29 V 2009 – na rynku miejskim oddano fontannę

20 IX 2014 – oddano amfiteatr nad j. Mochel

31 XII 2017 - miasto liczy 2373 mieszkańców

30 VII 2018 – otwarcie posterunku Policji Państwowej

 

 

Pocztówki Kamienia Krajeńskiego z pierwszej połowy XX  wieku

 

 

Źródła: Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski III, nr 1398; AAG, Liber Privilegium XV sec. Fol. 57 v. (tłumaczył ks. Grzegorz Nowak); Dzieje Kamienia Krajeńskiego i okolic. Od pradziejów do współczesności. Red. J. Dorawa, T. Fiałkowski, Kamień Kraj. 2009; Pocztówki ze zbiorów Aleksandra Atamańskiego i T. Fiałkowskiego.