Z Iłowa do Szkocji

,,Od wielu lat mieszkam w Szkocji. Niedawno na cmentarzu w Perth znalazłem mogiłę żołnierza II wojny światowej pochodzacego z okolic Sępólna. Piszę do was, bo może zainteresuje was ten temat” - napisał w mailu do naszej redakcji Piotr Chylewski, który kiedyś mieszkał na Krajnie. 

Po upadku Francji latem 1940 roku oddziały Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych walczących w Europie zostały przeformowane w Zjednocoznym Królestwie, głównie w Szkocji po to, aby w kolejnych latach mieć znaczny wkład w działania wojenne. Ponieważ istaniała poważna obawa przed niemiecką inwazją w Szkocji, z baz w Norwegii pilnie potrzebne były dodatkowe oddziały. Polscy żołnierze w Szkocji zostali przywitani z dużym entuzjazmem. Od wiosny 1941 roku byli odpowiedzialni za obronę wschodniego wybrzeża. W lutym 1942 roku powstał w Perth polski batalion zwiadowczy. Szacuje się, że do marca 1944 roku prawie 200 tys. polskich żołnierzy walczyło pod dowództwem brytyjskim. Wielu z nich nigdy nie wróciło do domu. 

Pan Piotr Chylewski jest pasjonatem historii od wielu lat mieszkającym w Szkocji. Z pasją i zangażowaniem eksploruje i bada miejsca pamięci, w tym cmantarze. Na terenie Szkocji znajdują się 763 polskie groby wojskowe rozsiane na 54 cmentarzach. Największą nekropolią jest Wellshill Cemetary w Perth, gdzie znajduje się 381 mogił, w których spoczywa 366 żołnierzy sił lądowych, 4 marynarzy, 9 lotników, 1 pielęgniarka i 1 ochotniczka. 

– Na cmentarzu w Perth natknąłem się na mogiły żołnierzy z okolic Sępólna, Wielkiego Mędromierza czy Swornychgaci. O ich pochodzeniu dowiedziałem się z internetu, gdzie znajdują się listy osób tam spoczywających. Najwięcej żołnierzy pochodzi z Kresów Wschodnich – mówi Piotr Chylewski. 

Na cmentarzu w Perth znajduje się mogiła szeregowca kampanii warsztatowej Franciszka Weinka, który urodził się 24 września 1908 roku w Iłowie koło Sępólna. Zmarł po zakończeniu działań wojennych 16 grudnia 1945 roku. Miał 37 lat. 

– Tam na miejscu szukałem informacji na jego temat. Doweidziałem się jedynie, że był żonaty, a po śmierci jego rzeczy osobiste zostały wysłane do Polski. Można tylko zgadywać jaka była przyczyna śmierci młodego żołnierza, który przeżył wojnę – dodaje Piotr Chylewski. 

Na cmentarzu w Perth znajduje się tablica upamiętniająca polskich żołnierzy. ,,We wrześniu 1940 roku władze polskie w Szkocji poprosiły o wydzielone i poświęcone miejsce na cmentarzu na pochówek dla swoich żołnierzy. Wybór padł na cmentarz Wellshill, ze względu na fakt, że liczne oddziały polskie tam stacjonowały. W chwili obecnej połowa wszystkich polskich grobów wojennych w Szkocji z najstarszym pochodzącym z listopada 1940, a ostatnim z października 1947 roku znajduje się na tym cmentarzu. Wiele z tych 381 mogił to groby żołnierzy, którzy zmarli już po zakończeniu wojny, gdyż polskie jednostki wojskowe oficjalnie nie zostały rozwiązane do lipca 1948 roku. Polski pomnik upamiętniający wszystkich polskich żołnierzy poległych w trakcie wojny został wzniesiony w 1948 na zlecenie Polskiego Rządu na Uchodźtwie” – czytamy na tablicy pamiątkowej, znajdującej się w Perth. 

Ilu żołnierzy z Krajny spoczywa na cmantarzach wojskowych rozsianych po całym świecie? Z pewnością jest ich wielu. Życiorys każdego z nich to odrębna historia ze smutnym zakończeniem. Tak było w przypadku pana Franciszka Weinka, który przeżył wojne, a kilka miesięcy po jej zakończeniu zmarł i nigdy nie wrócił do domu.